1. Cơm cháy Ninh Bình
Hiếm có món ăn nào thể hiện hết được sự tinh túy của hạt gạo Việt Nam như món cơm cháy Ninh Bình. Không khoa trương, biến tấu, cơm cháy Ninh Bình trước sau chỉ dùng chính hạt gạo nguyên chất để thể hiện giá trị "ngọc thực" của chính nó. Gạo được nấu lên sao cho thật vừa nước, đủ dộ dẻo. Khi cơm chín tới phải nhanh lấy hết ra chỉ để lại phần xém dưới đáy nồi. Rồi tiếp tục đun, lúc này vừa đun phải vừa, người nghệ nhân xoay tròn nồi cho cơm chín đều và tạo thành một lớp cháy đều. Tiếp đó, người ta lấy những miếng cháy này ra khỏi nồi bẻ vừa vặn và đem phơi (hoặc sấy) cho thật khô để dễ bảo quản. Khi thưởng thức cơm sẽ được rán giòn.
Cơm cháy Ninh Bình
Món cơm cháy hấp dẫn thực khách còn bởi các loại nước chấm ăn kèm. Miếng cơm cháy được chấm với nước sốt sóng sánh vị của nước mắm mỡ hành, ruốc… cũng có khi là tương nếp. Tại nhiều nhà hàng ở Ninh Bình, nước sốt được làm từ chính thịt dê tạo nên sự kết hợp độc đáo cho hai món ăn đặc sản nơi đây.
2. Dê núi Ninh Bình
Nói về thịt dê, không đâu ngon bằng dê núi Ninh Bình. Ngày ngày, từng đàn dê chắc khoẻ, dạo trên núi đá, gặm lá rừng xanh và uống giọt sương còn đọng lại làm nhớ món khoái khẩu thịt dê rừng.
Các món làm từ dê Ninh Bình
Từ thịt dê có thể chế biến hàng chục món: tiết canh dê, tái dê, dê nướng, dê xào lăn, lẩu dê… trong đó, món tiết canh dê có lẽ là đứng đầu bảng. Muốn làm được bát tiết canh ngon không phải dễ. Phải là người có nghề mới đánh được bát tiết canh đông lại như đóng bánh nhưng ăn vào vẫn mềm ngọt đầu môi. Tiết canh dê được tuyển lựa từ những phần ngon nhất của con dê như tai, lưỡi, thịt thăn và phần sụn xương sườn, thêm lạc rang, vừng rang, hành củ, rau thơm. Miếng tiết đỏ au vừa mềm vừa giòn sần sật, thơm dậy mùi vừng rang, ngầy ngậy vị hành nướng. Vừa nhấm nháp tiết canh, vừa tợp thêm hớp rượu Đam Khê trong vắt thì cứ gọi là thần khẩu lên mây.
3. Nem dê Ninh Bình
Nem Dê là một món ăn mát, bổ được chế biến từ thịt Dê. Cái vị nem Dê chua chua ngọt ngọt, thơm nồng vị của núi rừng làm người ăn một lần sẽ khó có thể quên. Nem dê ăn cùng với lá sung, lá ổi, cùng với khế, quả chuối xanh, lá mơ, rau thơm chấm với tương gừng, khi ăn người ăn sẽ cảm nhận được vị ngọt, cay, thơm lan toả.
Nem dê Ninh Bình
Ở Ninh Bình, Dê sống thành bày, đàn trên các sườn núi, các hộ gia đình nuôi thả Dê cả năm trên núi, chỉ khi nào Dê trưởng thành mới vào núi bắt về làm thịt. Thịt dê do sống quanh năm trên núi và ăn các loại là cây rừng nên dai, giòn, ít mỡ, vị ngọt thanh và rất bổ dưỡng.
4. Khoai lang Hoàng Long
Tuy mang một cái tên khá thuần Việt và cổ kính như vậy nhưng khoai lang Hoàng Long là một loại thực phẩm xuất hiện ở Việt Nam với lịch sử chỉ vài chục năm. Ban đầu là giống nhập nội của Trung Quốc thí điểm tại vùng đất trũng ven sông Hoàng Long (Ninh Bình) và tới thời điểm hiện tại thì nó đã được trồng phổ biến ở nhiều nơi trên miền Bắc. Mặc dù vậy nó vẫn được gọi là khoai lang Hoàng Long và là một đặc sản nổi tiếng của Ninh Bình. Người ta còn cho rằng chỉ có ở Hoàng Long, khoai mới giữ được vẻ ngọt ngào đắm thắm và hương vị đặc biệt.
Khoai lang Hoàng Long
Khoai lang Hoàng Long đặc sản Ninh Bình có vỏ củ màu hồng nhạt, ruột vàng đậm, bở trung bình, độ ngọt khá dịu dàng. Khả năng chịu hạn, rét kém, dễ sùng hà vì vậy những củ khoai nào đủ tiêu chuẩn thì ngon không biết chừng nào mà kể. Hiện tại nó được bán ở khá nhiều điểm du lịch và được các du khách nước ngoài đặc biệt ưa thích.
5. Rượu Lai Thành - Kim Sơn
Lai Thành là một xã thuộc vùng cực Nam huyện Kim Sơn (tỉnh Ninh Bình) nổi tiếng với loại rượu được chưng cất từ gạo nếp cái hoa vàng trồng trên chính mảnh đất này. Hạt gạo tròn, thơm, bột gạo trắng như màu sữa, thoang thoảng một hương vị dễ chịu... Mỗi năm, người Lai Thành đều dành một phần quỹ đất để trồng thứ lúa nếp truyền thống đó. Gặt về, phơi khô, sàng sẩy thật kỹ, đưa vào chum bảo quản để nấu rượu dần.
Rượu Lai Thành - Kim Sơn
Để có rượu ngon, phụ thuộc vào nhiều yếu tố, từ quy trình, kỹ thuật chưng cất đến chất men, nguồn nước. Rượu Lai Thành càng để lâu càng “vào hơi”, uống càng ngon, càng chắc. Khi nồi rượu đã vào đoạn chưng cất, dù ở cách xa đến hàng trăm mét, vẫn không thể giấu nổi mùi thơm, cay lan nhẹ, bay xa, tạo cảm giác lâng lâng, man mác. Rượu cho vào chai trong vắt, lăn tăn một lớp tăm rượu, trông xuyên suốt cả thành chai.
Về với vùng đất mở có bát thịt cá vược nấu đông, đĩa gỏi cá nhệch, dăm con cua bể luộc, đĩa tôm sú, tôm rảo bóc vỏ làm sốt vang, bát bún mọc Quang Thiện mà nhâm nhi với ly rượu Lai Thành, hẳn du khách sẽ khó mà quên được nơi xứ Đạo đầy nắng và gió biển hào phóng này.
6. Bún mọc ở Phát Diệm - Kim Sơn
Về Phát Diệm - nơi có nhà thờ đá rất nổi tiếng, bạn nên tìm ăn món ngon nổi tiếng vùng này, đó là "Bún mọc Quang Thiện". Bún mọc Quang Thiện có từ thời quan Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ về đây khai hoang mở đất, cho đến nay vẫn là món ăn phổ biến và được ưa chuộng.
Bún mọc Phát Diệm - Kim Sơn
Bún mọc nước trong, ngọt vị xương hầm và nước thịt mọc, thơm ngon. Ăn bún mọc khi nóng vào mùa đông với rau ghém là xà lách, rau húng thơm, lá hẹ rất hợp lí. Những người bán hàng khéo tay xếp tô bún đẹp, chỉ cần nhìn thôi đã thấy đói và thèm ăn rồi! Những viên mọc tròn vo, điểm phụ gia như nấm, tiêu trông rất hấp dẫn.
7. Rượu cần Nho Quan
Rượu cần Nho Quan là loại rượu không qua chưng cất lửa. Người ta dùng gạo nếp xay (gạo nứt) nấu thành cơm trộn đều với men đem ủ vào trong ang hoặc vò sành từ 3 tháng trở lên mới đem ra uống.
Rượu cần Nho Quan
Khi sắp uống, đem đổ nước vào ang. Nước đầu bao giờ cũng ngon và ngọt, đổ nước tiếp, rượu sẽ nhạt dần. Uống rượu cần không dùng chén, mà phải có các cần rượu làm bằng thân các cây trúc được thông rỗng bên trong cắm vào ang rượu.
Rượu cần uống phải đông người mới vui, uống để chuyện trò, giao lưu tình cảm. Chất ngọt thơm nồng của rượu và hơi thở, nhịp tim, ánh mắt, nụ cười của những người cùng uống tạo nên cái say nhẹ nhàng, cảm giác lâng lâng, khoan khoái như mãi níu kéo, gọi mời dù bạn mới chỉ thưởng thức lần đầu.
8. Ốc núi
Nếu như trước kia ít người biết đến món ốc núi thì giờ đây ốc núi đã trở thành lựa chọn của rất nhiều người, nhất là dân nhậu. Có lẽ chính cái vị ngọt thanh, chút hương lá rừng lạ lạ đã kéo người ta đến với món ốc núi.
Ốc núi
Ốc núi có ở hầu hết các địa phương trong tỉnh ta, nhưng nhiều nhất ở các dãy núi đá vôi thuộc thị xã Tam Điệp, Yên Mô, Nho Quan. Chúng thường chỉ xuất hiện từ tháng 4 đến tháng 8 hàng năm, tức là vào mùa mưa, khi thời tiết ẩm ướt. Những tháng còn lại chúng vùi mình dưới đất, trong các khe đá hoặc các lớp lá dày. Thức ăn chính của ốc này là những loại cây cỏ mọc hoang trên núi trong đó có cả những cây thuốc quý. Vì vậy khi sơ chế ốc núi người ta thường không ngâm kỹ để ốc mửa ra như các loại ốc khác mà chỉ rửa sơ qua vì cho rằng trong người con ốc mang nhiều vị thuốc. ốc núi có thể chế biến thành nhiều món: hấp gừng, xào sả ớt, trộn gỏi... Thịt ốc núi dai, giòn, ngọt. Ăn ốc núi nên ăn cả con không bỏ ruột, khi ăn nhai chậm và kỹ mới thấm được vị mát lành, thơm mùi thuốc Bắc.
9. Canh chua cá rô
Tổng Trường trước là tổng Trường Yên (nay là xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình), đây là vùng đất có nhiều hang động, có loại cá rô to và béo. Cá rô được chế biến để nấu món canh chua, đây là món ăn đặc sản của vùng núi đá vôi ven đồng chiêm trũng.
Canh chua cá rô
Canh chua nhưng không hẳn là chua. Nó có cái chua chua, ngọt ngọt, chua chua của cải chua, của nước dưa, ngọt mát của cà chua, đậu phụ, ngậy, bùi, giòn và thơm của cá rô, tất cả cùng hoà quyện vào nhau làm thành cái hấp dẫn của món đặc sản này.
10. Gỏi cá nhệch
Huyện Kim Sơn (Ninh Bình) có món đặc sản là gỏi cá nhệch. Tuy một số nơi trong tỉnh cũng mở quán giới thiệu món ăn này nhưng gỏi cá nhệch ở Kim Sơn được coi là ngon nhất.
Gỏi cá nhệch
Cá nhệch có thể chế biến được nhiều món như kho, rán, nấu canh chua, om... Nhưng món gỏi cá nhệch là được ưa chuộng nhất. Để món gỏi không bị tanh, sau khi bắt cá về, lấy nước vôi, nước tro, lá tre hóp tuốt sạch chất nhờn trên da. Mổ cá đằng sống lưng như mổ lươn để lọc xương. Thịt cá tươi cắt thành lát có màu hồng giống màu thịt cá quả (cá chuối). Thính được làm bằng gạo nếp rang, giã nhỏ mới có mùi thơm và bùi. Trộn nhanh thịt cá với thính cho thơm thịt. Lấy da cá rán giòn để cuộn với gỏi. Xương cá giã nhuyễn để nấu dấm (có người gọi là nấu chẻo). Món dấm được pha chế với gừng, tỏi, ớt, hạt tiêu và sả băm nhỏ. Khi ăn, mỗi người tùy theo khẩu vị để cuốn gỏi. Có người cuốn bằng da cá rán, có người lại cuốn bằng các thứ lá nêu trên. Nhưng hầu như không thấy ai cuốn gỏi nhệch bằng bánh đa nem. Gỏi cá nhệch ăn rất ngon, thơm và bùi, có mùi vị rất đặc trưng, ăn một lần là nhớ mãi.
Nguồn: Sưu tầm